τόξο ή αψίδα

Kαμπυλόγραμμη κατασκευή, γνωστή από την αρχαιότητα, χρησιμοποιούμενη για την κάλυψη ανοιγμάτων αντί του ευθύγραμμου επιστύλιου. Σημαντική ιδιότητα του τ. είναι η μέσω των αψιδολίθων μεταβίβαση των τάσεων των υπερκείμενων φορτίων προς τα εκατέρωθεν στηρίγματα και η δυνατότητα συνεπώς της κατασκευής πολύ μεγαλύτερων ανοιγμάτων, από όσο με το επιστύλιο. Από τη μυκηναϊκή εποχή (σήραγγες των τειχών της Τίρυνθας) είναι γνωστά τα κατασκευασμένα με το σύστημα της εκφοράς τ., όπου δηλαδή οι αρμοί στήριξης των αψιδολίθων παραμένουν οριζόντιοι, αντίθετα προς τις μεταγενέστερες μορφές τ., όπου οι αρμοί στήριξης συγκλίνουν προς το κέντρο του τόξου. Οι Έλληνες της κλασικής εποχής χρησιμοποίησαν ελάχιστα το ημικυκλικό τ., που χρησιμοποιήθηκε πολύ από τους Ρωμαίους και τους Βυζαντινούς. Το οξυκόρυφο ή δίκεντρο τ. χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα από τη γοτθική αρχιτεκτονική. Το ημικυκλικό και το οξυκόρυφο είναι τα περισσότερο συνεπή, ως μορφές τ., σε σχέση προς τη στατική λειτουργία τους· έδωσαν εξάλλου ιδιάζον ύφος στις αρχιτεκτονικές που τα χρησιμοποίησαν. Τ. κατασκευάστηκαν σε διάφορες μορφές, όπως τα πεταλόμορφα (ισλαμική αρχιτεκτονική), τα τ. Τυδώρ, τα χαμηλωμένα, τα σχήματος λαβής κανίστρου κλπ., και δεν έπαψαν να χρησιμοποιούνται έως και τη νεότερη εποχή. Σήμερα, με το οπλισμένο σκυρόδεμα, κατασκευάζουμε ολόσωμα τ. πολύ μεγάλων ανοιγμάτων γιατί και πάλι, ως στατικοί φορείς, είναι κατά πολύ ευμενέστεροι των ευθύγραμμων οριζόντιων δοκών από το ίδιο υλικό. Θριαμβική αψίδα. Μεγάλες τιμητικές είσοδοι, που στήνονταν κατά την εποχή της Pωμαϊκής αυτοκρατορίας σε δρόμους ή σε σταυροδρόμια για σημαντικές προσωπικότητες, κατά κανόνα αυτοκράτορες. Σώθηκαν πολλά δείγματά τους, μερικά μάλιστα με περίφημες γλυπτές διακοσμήσεις, στην Ιταλία, στη Γαλλία, στην Ισπανία, στη Γερμανία, στην Ελλάδα (Αψίδα του Γαλέριου στη θεσσαλονίκη, Πύλη του Αδριανού στην Αθήνα), στην Αφρική, στη Μικρά Ασία, στη Συρία, στην Παλαιστίνη, στην Αραβία. Στον Μεσαίωνα η ιδέα της θριαμβικής αψίδας έμεινε ζωντανή, αλλά όχι πια σε μεμονωμένα κτίσματα, αλλά στις πύλες εκκλησιών, ανακτόρων ή πόλεων. Στην Αναγέννηση η θριαμβική αψίδα ξαναπήρε τον αναμνηστικό χαρακτήρα της και τότε διαδόθηκε η συνήθεια να στηρίζονται προσωρινές για να τιμηθεί η πανηγυρική είσοδος κάποιου σε μια πόλη. Ο νεοκλασικισμός έδωσε στη θριαμβική αψίδα ιδιαίτερη σημασία από πολεοδομική άποψη, υψώνοντάς την σε μεγάλα σταυροδρόμια ή σε πάρκα ή κάνοντάς την ιδανικό κέντρο μιας πόλης (αψίδες Καρουσέλ και Ετουάλ στο Παρίσι, Βρανδεμβούργου στο Βερολίνο, Χάιντ Παρκ και Ουέλινγκτον στο Λονδίνο, Ειρήνης στο Μιλάνο). Τόξο ή αψίδα. Στο σχέδιο αριστερά, ημικυκλικό τόξο και τα διάφορα στοιχεία του: 1 - κλειδί· 2 - άνοιγμα· 3 - βέλος· 4 - υφαψίδια· 5 αψιδόλιθος· 6 - εξωρράχιο· 7 - εσωρράχιο ή αντυξ. Στα σχέδια δεξιά, διάφοροι τύποι τόξων: Α - πεταλόμορφο· Β - οξυκόρυφο· Γ - κεκαμμένο· Δ - Τυδόρ· Ε - χαμηλωμένο. Η αψίδα του θριάμβου στο Παρίσι.